“Biên dịch bởi Lê Hoàng Thạch”

*một chiếc đồng hồ bỏ túi được coi là thần thoại trấn bảo đối với người Anh Quốc, được chế tạo bởi Vua đồng hồ George Daniels*

Cách đây ít năm, chiếc đồng hồ bỏ túi Space Traveler II – được sản xuất bởi George Daniels đã bán đấu giá thu về một con số kỉ lục : 4,32 triệu Đô La Mỹ. Không chỉ đắt, mà chiếc đồng hồ này còn có sức hút ghê gớm về mặt cơ khí: được điều khiển bởi bộ thoát bánh kép độc lập, hiển thị thời gian kép, thời gian mặt trời trung bình, lịch ngảy, 24 giờ, thời gian thiên văn Sidereal time ( tính thời gian bằng vị trí thiên thể). Đây cũng là chiếc đồng hồ cuối cùng mà Daniels sản xuất trong cuộc đời của ông.

   chiếc space traverller 2

Bên cạnh chiếc Space Traveller II quá nổi tiếng, thì chiếc phiên bản đầu tiên lại biến mất khỏi tầm mắt của công chúng khi được bán vào năm 1989. Khi được hỏi về nó, Roger Smith ( học trò của Daniels) nói rằng anh chưa bao giờ nhìn thấy phiên bản đầu tiên này! Khi Daniels hoàn thành nó vào năm 1982, ông đã bán chiếc này cho một nhà buôn đồng hồ cổ người Anh có tên Babinet. Ông này sau đó đã bán lại cho nhà đấu giá Sotheby’s tại Geneva vào ngày 17/11/1988, với giá 220.000 Franc Thuỵ Sỹ.

  space traveller bản đầu tiên

Nhà sưu tập đã vung tiền trả mức giá kỉ lục này là có tỉ phú người Đức, ngài Erivan Haub, ông từng là người giàu thứ 5 thế giới theo danh sách 1995 của Forbes. Là một nhà sưu tập rất tận tâm, Haub sở hữu một trong những bộ sưu tập đồng hồ bỏ túi lớn nhất thế giới : hơn 800 chiếc. Sotheby’s sẽ sớm bán bộ sưu tập của Haub với cái tên Mastery of Time, với nhiều cuộc đấu riêng lẻ. Space Traveller 1 là một phần trong lô đấu đầu tiên, diễn ra vào tháng 7 năm 2019 tại Sotheby’s Luân Đôn, ước tính khoảng 700.000 đến 1 triệu Bảng Anh – nó là chiếc đắt nhất trong bộ sưu tập. ( thực tế đã đấu được lên tới 4.6 triệu Đô La)

SỰ RA ĐỜI

  george daniels

Space Traveller ra đời sau khi Daniels đã làm xong 5 chiếc đồng hồ bỏ túi. Tất cả chúng đều được làm thủ công hoàn toàn. Nó được trang bị bộ thoát bánh kép độc lập, do ông phát minh vào năm 1974 dưới sự giúp đỡ của Derek Pratt, một người thợ đồng hồ cực giỏi nhưng kém tiếng trong lịch sử. Bộ thoát bánh kép này vốn lấy cảm hứng từ bộ thoát tự nhiên do Abraham Louis Breguet tạo ra. Bộ thoát bánh kép độc lập của Daniels sử dụng một chốt chặn giữa hai bánh, mỗi bánh thoát đều được trang bị ổ chứa và dãy bánh răng riêng biệt. Do tiếp xúc giữa các bánh xe thoát là thanh chống ở dạng tiếp tuyến, nên bộ thoát này hoạt động với ma sát gần như bằng không.

Nhưng vấn đề nằm ở chỗ : Breguet từ hai thế kỉ trước đã phát hiện ra, bộ thoát bánh kép độc lập là một ngõ cụt, nó không thực tế để sản xuất, lắp ráp và bảo trì đại trà. Daniels sau đó đã chuyển sang đầu tư vào bộ thoát đồng trục ( Co-Axial) như bạn đã biết ngày nay. Ông đã dành vài năm để tinh chỉnh bộ thoát đồng trục, lắp nó vào trong những chiếc đồng hồ của mình và cuối cùng là bán lại cho hãng Omega. Đã có khoảng 1 triệu chiếc đồng hồ Omega sử dụng bộ thoát đồng trục được sản xuất kể từ khi những chiếc đầu tiên được tung ra vào năm 1999, nó chứng tỏ tuổi thọ và tính thực tiễn trong phát minh này. Có một điều rất đáng chú ý là : bộ thoát bánh kép đã bị Daniels bỏ rơi, nhưng gần đây nó lại được áp dụng thành công lên đồng hồ đeo tay – sau hơn 4 thập kỉ được phát minh bởi Daniels. Phiên bản thu nhỏ này được đặt trong chiếc đồng hồ Double Impulse Chronometer, ra mắt vào năm ngoái. ( 2018)

                    Cơ cấu thoát hai bánh trong đồng hồ đeo tay Frodsham

Chiếc đồng hồ sử dụng bộ thoát bánh kép thứ 5 ( chiếc ngay trước Space Traveller 1)  đã được bán cho Theodore Beyer, một gia tộc chuyên kinh doanh bán lẻ đồng hồ với 7 đời nối tiếp, cửa hàng có tên là Beyer Chronometrie, hiện đang đang được điều hành bởi người con trai Rene. Trong cuốn tự truyện ” All In Good Time”, Daniels mô tả Beyer là ” một nhà sưu tập đồng hồ nghiêm túc nhất”. Ông cũng kể lại một bữa tối vào năm 1978 với Beyer tại Zurich, nơi Daniels đã mang chiếc đồng hồ bỏ túi thứ 5 có sở hữu bộ thoát bánh kép do ông chế tạo. Daniels nhớ lại ” trong suốt bữa ăn, ông ấy đòi xem tôi đang đeo cái gì… ông hỏi tôi liệu có thể mua nó được không? Ông ấy trở nên kiên quyết sẽ không về nhà nếu chưa sở hữu được nó!”. Daniels hài lòng nói ” rốt cuộc thì tôi cũng có thể làm một cái khác!”

Bản vẽ năm 1980 của Daniels về bộ thoát bánh đôi độc lập bên trong space traveller. Ảnh – Sotheby’s

( câu này có lẽ khó hiểu với bạn đọc, nhưng với những người làm công việc sáng tạo, thì tâm hồn họ rất kì lạ! Một mặt họ muốn giữ khư khư tác phẩm, nhưng mặt khác nó lại là viên đá cản trở những sáng tạo tiếp theo. Nếu có một lý do để cho tác phẩm kia biến mất, thì vô tình tạo nên động lực cho người nghệ sĩ lao đầu vào việc tạo ra sản phẩm hoàn hảo hơn!)

NHỮNG PHÉP TÍNH PHỨC TẠP VỀ CƠ HỌC CHO HAI DÃY BÁNH RĂNG RIÊNG BIỆT

Ông ấy ngay lập tức lao vào chế tạo sản phẩm tiếp theo của mình, như đã giải thích trong tự truyện ” tôi nảy ra ý định chế tạo một chiếc sở hữu thời gian mặt trời, với các nguyên tắc chế tạo tương tự như cũ nhưng lại có bộ bánh răng tách biệt ( cho mỗi bánh thoát). Nói tóm lại, ông ấy đã hình dung ra một bộ chuyển động với hai bánh thoát độc lập, nhưng có hiển thị thời gian khác nhau cho mỗi dãy bánh răng độc lập, một ý tưởng phải mất tới 4 năm để thực hiện.

            Bản vẽ kỹ thuật cho bộ thoát hai bánh, khoảng năm 1980. Ảnh – Sotheby’s

Mặc dù bản thân Daniels đã cố gắng thiết kế một dãy bánh răng phụ, với sai số chỉ 1.27 giây mỗi năm, nhưng ông vẫn nghĩ ” có thể vẫn có giải pháp tốt hơn”. Do đó ông đã nhờ một người bạn tại đại học Cambridge tìm kiếm một nhà toán học, có thể giúp ông hoàn thiện sản phẩm.

Sau đó ông đã được giới thiệu tới tiến sĩ Henry Ellis Daniels, một nhà thống kê nổi tiếng kiêm thợ đồng hồ. Tiến sĩ toán học đã trả lời ” sẽ có một giải pháp tốt hơn trong vài ngày tới, ông tuyên bố khiêm tốn đữ tìm thấy câu trả lời trong một cuốn sách” – sai số đã được giảm xuống 0.4 giây mỗi năm. Chính vì lý do đó, Daniels đã đặt tên chiếc đồng hồ là Daniels Squared ( Daniels này là tên ông giáo sư thống kê), và lại cũng đặt thêm một cái tên khác là Space Traveller’s Watch – một cái tên hấp dẫn liên quan đến cuộc đổ bộ lên mặt trăng vào năm 1969.

Để đạt sai số 0.4 giây mỗi năm, cần phải có sự tính toán vô cùng khéo léo, với cách luân chuyển tinh tế cho mỗi dãy bánh răng vận hành. Mặc dù mỗi dãy bánh răng có cách bố trí giống hệt nhau, nguyên tắc hoạt động cũng tương tự, nhưng chúng độc lập.

Hai dãy bánh răng đều có ổ chứa, tâm và bánh xe thứ 3 giống hệt nhau. Trong khi bộ bánh vận hành thời gian mặt trời trung bình như bình thường, Daniels đã bổ sung thêm một bánh xe vào giữa bánh xe kim giây và bánh xe thoát để thay đổi ti số truyền động. Điều này cho phép bố trí kim giây lệch tâm trên phần mặt, nhưng điều quan trọng hơn là tối ưu hoá độ tin cậy của bộ chuyển động, bằng cách tránh phải sử dụng bánh xe có số lượng răng lớn trên bộ chuyền bánh răng.

Mặc dù trên hình thì có vẻ giống nhau, nhưng bánh xe thoát thực chất có thiết kế khác nhau : bánh thoát nằm trên Gear Train có 14 răng, còn bánh thoát dùng cho thời gian mặt trời trung bình có 13 răng.

             Bánh xe thoát hiểm để hiển thị thời gian năng lượng mặt trời trung bình

Và bánh xe thoát cho thời gian trung bình, với một răng ít hơn, với bánh răng bổ sung có thể nhìn thấy ngay bên cạnh nó

Để đảm bảo tính thẩm mỹ cho chiếc đồng hồ, Daniels đã lấy cảm hứng từ Breguet, cụ thể là chiếc đồng hồ bỏ túi từ thế kỉ 19, có tên là no.2807, no.3862 và No.3863. Thực tế là Daniels từng làm việc trên chiếc đồng hồ bỏ túi số 3862 khi nó đang thuộc quyền sở hữu của nhà Brown, hiện nay nó đang nằm trong bảo tàng Breguet. Chiếc 3862 được làm từ 1821 đến 1824, sau đó bị bỏ giữa chừng đến mãi 1968 mới hoàn thành và đem bán. Chiếc 2807 thì nằm ở trong bảo tàng của hãng Patek Philippe, được bán với giá 2.26 triệu Franc Thuỵ Sỹ vào năm 2002. Chiếc No.3863 đang nằm trong một bộ sưu tập của hoàng gia Trung Đông, rất có thể là của quốc vương Oman.

    breguet 2807

Cả 3 chiếc đồng hồ đều có cách bố trí mặt số tương tự như Space Traveller, với hai mặt số phụ được để đối xứng, một cái cho thời gian mặt trời trung bình còn cái kia dành cho giờ mặt trời biểu kiến ( thời gian mặt trời thực tế) , cùng với biểu tượng mặt trời và ngôi sao cho mỗi chiếc. Mục đích quan trọng của những chiếc đồng hồ này là để hiển thị phương trình thời gian – có thể đo được sự chênh lệch giữa thời gian mặt trời trung bình với thời gian mặt trời thực.  Ba chiếc đồng hồ của Breguet chỉ sử dụng một thùng chứa và một dãy bánh răng dẫn động, nói cách khác, Daniels đã phát minh ra một cỗ máy hoàn toàn mới – có sự cải tiến bộ thoát tự nhiên của Breguet.

SỰ TRỞ LẠI CỦA SPACE TRAVELLER

Mặc dù biết mất trên thị trường tới 31 năm, nhưng Space Traveller vẫn trở thành một huyền thoại, nó có được một địa vị rất cao quý trong giới đồng hồ. Chiếc đồng hồ lớn kích cỡ tới 62mm, vỏ làm từ vàng 18k. Mặc dù khá nặng, nhưng vỏ tương đối mỏng tạo nên một kiểu dáng tinh tế.

Dấu hiệu bên trong vỏ cho thấy nó là vàng 18k, được nhập khẩu vào Vương quốc Anh và được đánh dấu vào năm 1983.

Nhìn bên ngoài, dáng vẻ của nó đậm chất thiết kế của Daniels với cảm hứng lấy tử Breguet. Mặt số của nó được làm từ bạc nguyên khối khắc thủ công bằng máy khắc cực kì tinh xảo. Mặt số phụ khá nhiều nhưng vẫn cực kì dễ đọc.

Daniels sử dụng cọc số la mã, kim làm từ vàng, mặt số phụ bên phải hiển thị thời gian mặt trời thực- do đó có một hình mặt trời vàng đặt ngay bên cạnh. Ngay phía bên dưới là lịch ngày/tháng  thường niên.

Ở phía đối xứng, là ô phụ hiển thị thời gian mặt trời trung bình( giờ bình thường ta hay xem đó ae), có kí hiệu ngôi sao màu bạc bên cạnh, được hiển thị trên một mặt số 24 giờ với các chữ số Ả Rập, kim thép nung xanh.

Kết hợp với mặt số phụ này là một ô lịch tuần trăng. Tại góc nhỏ bên dưới ta sẽ có phần hiển thị tuổi trăng, nó là một dạng âm lịch.

Tại vị trí 12 giờ, ta có một ô vòng cung hình rẻ quạt, nó chính là phương trình thời gian, hiển thị hiệu số giữa giờ mặt trời trung bình với thời gian mặt trời thực.

Đồng hồ đi kèm với một chiếc chìa khoá được làm từ thép xanh/vàng. Nó được đính vào đồng hồ thông qua sợi dây vàng khối. Bộ khoá này dùng để lên cót lẫn thiết lập thời gian. Đầu to dùng để lên cót, còn đầu nhỏ dùng để tinh chỉnh thời gian.

SPACE TRAVELLER 1 và 2

Chiếc phiên bản số 2 hiện đang lưu trữ an toàn tại Vương Quốc Anh và rất khó tiếp cận. Để so sánh giữa hai chiếc này hơi khó vì không thể tiếp cận được cả hai cùng lúc, tuy nhiên rất may là chúng ta vẫn còn những bản thảo của Daniels và những thông tin đến từ Roger Smith – học trò duy nhất của ông. Điểm khác biệt quan trọng, đó chính là chiếc phiên bản số 2 có bổ sung thêm tính Năng bấm giờ Chronograph nhỏ gọn, còn phiên bản đầu thì không. Bên cạnh đó, chiếc số 2 không có đáy cạy, còn chiếc đầu lại có.

Điều rất thú vị là phần Chronograph, nó có thể được luân chuyển giữa hai dãy bánh răng. Có nghĩa là có thể ghi lại khoảng thời gian ở thời gian trung bình hoặc thời gian mặt trời đã trôi qua, nhờ vào một lý hợp có thể nhìn thấy tại trung tâm cỗ máy. Kết cấu bấm giờ này sau đó đã được chế tạo thành 2 chiếc đồng hồ đeo tay khác.

 phiên bản số 2

Cơ chế chronograph được gọi với cái tên ” Chronograph nhỏ gọn”, do phần không gian chiếm hữu không nhiều. So với Space Traveller đầu tiên, mẫu thứ hai có cầu tàu hẹp hơn và mỏng hơn để phù hợp với cơ chế Chronograph. Vị trí của vòi cân bằng cũng được định vị lại, trên chiếc đầu tiên nó nằm dọc, sang chiếc thứ 2 thì nằm ngang.

SUY NGHĨ VÀ KẾT LUẬN

Chiếc Space Tracveller là một chiếc đồng hồ rất quan trọng và có giá trị. Trong khi chiếc số 2 phức tạp hơn về mặt cơ khí, thì chiếc đầu tiên nó có giá trị về sự ” khởi nguyên” . Điều này rất quan trọng trong giới đồng hồ sưu tập, nó khiến cho đồng hồ tăng giá rất cao sau khi Daniels qua đời. Người ta thường nói đến một người vĩ đại nhiều hơn sau khi người ấy qua đời, đối với giới đồng hồ, cái chết của một vĩ nhân sẽ làm tăng giá bán cho những sản phẩm tâm huyết lên một mức rất cao, thâm chí là không tưởng. tuy nhiên, đó chính là những giá trị mà đôi khi chúng ta không thể dùng tiền bỏ ra để có thể mua được! những tỉ phú tay chơi, những kẻ sưu tầm khó tính đâu chỉ mua đồng hồ vì chúng là đồng hồ, mà còn vì thứ quan trọng phía sau đó : một câu chuyện lưu truyền hậu thế!